Darowizna to jeden z najczęstszych sposobów przekazywania majątku – nieruchomości, pieniędzy czy cennych przedmiotów. W większości przypadków darowizna jest nieodwracalna, ale zdarzają się sytuacje, w których obdarowany chce lub musi zwrócić otrzymany majątek. Czy dobrowolny zwrot darowizny jest możliwy? Jakie są konsekwencje prawne takiego działania? I czy wymaga to formy aktu notarialnego?
Czy można dobrowolnie zwrócić darowiznę?
Tak, obdarowany może dobrowolnie zwrócić darowiznę. Polskie prawo nie nakazuje obdarowanemu zatrzymania otrzymanego majątku – jeśli chce, może oddać go darczyńcy. Może to nastąpić zarówno w formie formalnej (umowy), jak i nieformalnej (np. przekazanie pieniędzy z powrotem).
Najważniejsze jest to, że zwrot darowizny to nie cofnięcie umowy, ale nowa czynność prawna. Nie ma bowiem instytucji „anulowania” darowizny w sytuacji, gdy obdarowany sam chce ją zwrócić.
Sposoby zwrotu darowizny
Obdarowany ma kilka możliwości zwrotu darowizny:
Umowa zwrotu darowizny
Najbezpieczniejszym i najbardziej formalnym sposobem jest podpisanie nowej umowy, w której obdarowany dobrowolnie przekazuje przedmiot darowizny z powrotem darczyńcy.
👉 W przypadku nieruchomości umowa musi mieć formę aktu notarialnego, ponieważ własność nieruchomości zawsze wymaga formy notarialnej.
👉 W przypadku pieniędzy, ruchomości czy innych dóbr, wystarczy zwykła pisemna umowa darowizny, choć dla pewności warto potwierdzić zwrot przelewem lub podpisanym dokumentem.
Darowizna zwrotna
Obdarowany może „oddać” darowiznę w formie nowej darowizny na rzecz pierwotnego darczyńcy. W takim przypadku nie jest to formalnie zwrot darowizny, lecz nowa umowa darowizny na rzecz tej samej osoby.
Przekazanie majątku w innej formie
Jeśli darczyńca nie chce przyjąć dokładnie tego samego przedmiotu, obdarowany może zwrócić równowartość darowizny w innej formie – np. jeśli dostał mieszkanie, może zwrócić darczyńcy równowartość w gotówce.
Zrzeczenie się darowizny na rzecz innej osoby
Obdarowany może również przekazać przedmiot darowizny osobie trzeciej – np. jeśli darczyńca nie chce go z powrotem, można przekazać darowiznę innemu członkowi rodziny lub organizacji charytatywnej.
Czy zwrot darowizny jest opodatkowany?
To zależy od formy zwrotu.
👉 Jeśli obdarowany zwraca darowiznę na podstawie nowej umowy darowizny, traktuje się to jako nową darowiznę, co może podlegać podatkowi od spadków i darowizn – jeśli zwrot następuje w grupie osób, które nie korzystają z ulg podatkowych.
👉 Jeśli zwrot następuje w ramach umowy rozwiązującej pierwotną darowiznę, urząd skarbowy nie powinien naliczać podatku, ale dla bezpieczeństwa warto zgłosić to w urzędzie skarbowym.
👉 Jeśli darowizna dotyczy nieruchomości i obdarowany ją sprzeda, by zwrócić pieniądze darczyńcy, może podlegać podatkowi od dochodu ze sprzedaży nieruchomości.
Czy darczyńca może wymusić zwrot darowizny?
W większości przypadków darowizna jest nieodwracalna, a obdarowany nie ma obowiązku jej zwracać. Jednak prawo przewiduje wyjątki, w których darczyńca może dochodzić jej cofnięcia lub unieważnienia.
Rażąca niewdzięczność obdarowanego
Jeśli obdarowany zachował się skrajnie źle wobec darczyńcy, ten ma prawo zażądać zwrotu darowizny. Nie chodzi tu jednak o drobne konflikty rodzinne czy różnice zdań, ale o poważne zachowania, które naruszają relację między stronami.
📌 Przykłady rażącej niewdzięczności:
– Obdarowany zaniedbuje darczyńcę, mimo wcześniejszych obietnic opieki (np. rodzic przekazał dziecku mieszkanie, a to zerwało z nim kontakt i odmówiło pomocy).
– Znieważenie darczyńcy, np. agresja słowna, groźby, obraźliwe zachowania.
– Przestępstwo wobec darczyńcy, np. pobicie, oszustwo, kradzież jego majątku.
– Działanie na szkodę darczyńcy, np. przekazanie darowanej nieruchomości osobie trzeciej, gdy darczyńca liczył na możliwość dalszego korzystania z niej.
💡 Jak cofnąć darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności?
Darczyńca musi wystąpić do sądu z pozwem o odwołanie darowizny. Termin na podjęcie działań to 1 rok od momentu, gdy darczyńca dowiedział się o niewdzięcznym zachowaniu obdarowanego.
– Pogorszenie sytuacji finansowej darczyńcy – jeśli darczyńca znalazł się w bardzo trudnej sytuacji życiowej (np. brak środków do życia), może żądać unieważnienia darowizny, ale tylko w określonych przypadkach.
– Zawarcie umowy warunkowej – jeśli w umowie darowizny zapisano określone warunki (np. obdarowany miał opiekować się darczyńcą, ale tego nie robi), darowizna może zostać cofnięta.
2. Pogorszenie sytuacji finansowej darczyńcy
Darczyńca może domagać się zwrotu darowizny, jeśli jego sytuacja materialna znacznie się pogorszyła i nie jest w stanie zapewnić sobie podstawowych środków do życia.
📌 Kiedy można żądać zwrotu?
– Darczyńca stracił źródło dochodu, np. przez ciężką chorobę, utratę pracy czy upadłość firmy.
– Nie ma środków na utrzymanie siebie lub swojej rodziny.
– Znalazł się w sytuacji, w której sam potrzebuje pomocy finansowej, a obdarowany odmawia wsparcia.
💡 Czy darowizna musi być zwrócona w całości?
Nie zawsze. Sąd może uznać, że obdarowany powinien pomóc darczyńcy, np. przekazując część majątku lub wypłacając mu świadczenie.
💡 Ważne
Jeśli obdarowany również nie ma środków do życia, sąd może odrzucić żądanie zwrotu.
3. Niewypełnienie warunków umowy darowizny 📜
Niektóre darowizny są przekazywane z określonym warunkiem, np. że obdarowany ma zapewnić darczyńcy opiekę, umożliwić mu dalsze zamieszkanie w nieruchomości lub pokrywać koszty jego leczenia.
📌 Kiedy darowizna może zostać cofnięta?
🔹 Jeśli obdarowany nie spełnia warunków, np. rodzic przekazał dziecku dom, ale nie pozwala mu tam mieszkać, mimo wcześniejszych ustaleń.
🔹 Jeśli obdarowany sprzedał darowany majątek, mimo że w umowie darowizny były zapisy o jego zachowaniu.
🔹 Jeśli obdarowany zerwał kontakt z darczyńcą, mimo że darowizna była przekazana z założeniem wzajemnej pomocy.
💡 Jak odzyskać darowiznę w takiej sytuacji?
Jeśli warunki były zapisane w umowie notarialnej, darczyńca może domagać się przed sądem ich wykonania lub zwrotu darowizny. W przeciwnym razie może być trudniej udowodnić swoje racje.
Czy można zwrócić część darowizny?
Tak, nic nie stoi na przeszkodzie, aby zwrócić tylko część otrzymanego majątku. Można to zrobić na kilka sposobów:
✔ Jeśli darowizna obejmowała nieruchomość, można ją podzielić i zwrócić tylko część działki czy mieszkania.
✔ Jeśli darowizna była finansowa, obdarowany może zwrócić część pieniędzy darczyńcy.
✔ Można też ustalić, że obdarowany przekaże inną rzecz zamiast pierwotnej darowizny (np. zamiast mieszkania – inny majątek o podobnej wartości).
Wnioski i najcześciej zadawane pytania
Dobrowolny zwrot darowizny przez obdarowanego jest możliwy, ale wymaga nowej umowy – nie ma formalnej instytucji „anulowania” darowizny. Jeśli darczyńca chce odzyskać darowiznę, może to zrobić jedynie w wyjątkowych przypadkach, takich jak rażąca niewdzięczność obdarowanego, trudna sytuacja finansowa darczyńcy lub niewywiązanie się z warunków umowy. W większości sytuacji zwrot wymaga postępowania sądowego, zwłaszcza jeśli obdarowany nie chce oddać majątku dobrowolnie.
Czy mogę samodzielnie zwrócić darowiznę darczyńcy?
Tak, zwrot darowizny może nastąpić dobrowolnie poprzez nową umowę darowizny zwrotnej lub umowę rozwiązującą pierwotną darowiznę. W przypadku nieruchomości wymagana jest forma aktu notarialnego.
Czy zwrot darowizny wiąże się z podatkiem?
Tak, jeśli traktuje się go jako nową darowiznę, może podlegać podatkowi od spadków i darowizn. Warto skonsultować się z urzędem skarbowym, by uniknąć nieoczekiwanych kosztów.
Czy darczyńca może zmusić mnie do zwrotu darowizny?
Nie, chyba że zachowałeś się wobec niego rażąco niewdzięcznie, znalazł się on w trudnej sytuacji finansowej lub nie spełniłeś warunków darowizny. W takich przypadkach darczyńca może dochodzić zwrotu w sądzie.
Czy można zwrócić tylko część darowizny?
Tak, można zwrócić część majątku, np. część pieniędzy lub udział w nieruchomości. W takim przypadku konieczna jest nowa umowa darowizny lub podział majątku.
Czy po kilku latach mogę zażądać zwrotu darowizny, jeśli sytuacja się zmieniła?
Tak, ale jeśli chodzi o rażącą niewdzięczność, masz tylko rok od momentu, gdy się o niej dowiedziałeś. W pozostałych przypadkach darczyńca musi udowodnić w sądzie, że jego sytuacja wymaga zwrotu darowizny.
Czy darowiznę można cofnąć bez zgody obdarowanego?
Nie, chyba że sąd uzna, że darczyńca ma podstawy do jej odwołania. Jeśli obdarowany nie zgadza się na zwrot, darczyńca musi złożyć pozew i udowodnić, że spełnione są warunki do cofnięcia darowizny.
